ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ – ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ

Νευροδιαβιβαστές και επεξήγηση βασικών εννοιών

Οι νευροδιαβιβαστές είναι χημικά του εγκεφάλου τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ νευρώνων του ανθρώπινου σώματος. Οι νευρώνες είναι κύτταρα νεύρων που σχηματίζουν πολύπλοκα δίκτυα στους εγκεφάλους μας. Μέσω αυτών των δικτύων ταξιδεύουν νευρικά ερεθίσματα – ηλεκτροχημικά σήματα. Κάθε ξεχωριστός νευρώνας μπορεί να έχει έως και 15,000 συνδέσεις με γειτονικούς νευρώνες οι οποίοι αλληλεπιδρούν κατά μήκος μικρών κενών που αποκαλούνται συνάψεις.

Οι νευροδιαβιβαστές διαθέτουν ένα εκτεταμένο αριθμό διαφορετικών μηχανισμών, αλλά απλοϊκά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο καθένας λειτουργεί μέσω μιας-δυο βασικών μεθόδων: μέσω διέγερσης ή αναστολής. Αυτό σημαίνει ότι είτε αυξάνεται η πιθανότητα να παραχθεί νευρικό ερέθισμα από κάποιο κύτταρο είτε μειώνεται.

Η μόνη άμεση δραστηριότητα ενός νευροδιαβιβαστή είναι η ενεργοποίηση υποδοχέων στις συνάψεις. Άρα οι επιδράσεις των συστημάτων των νευροδιαβιβαστών εξαρτώνται εξ’ολοκλήρου από τις συνδέσεις των νευρώνων που χρησιμοποιούν τον εκάστοτε νευροδιαβιβαστή. Υπάρχουν 4 κύρια συστήματα νευροδιαβιβαστών που θα συζητηθούν εδώ τα οποία είναι:

GABA (Γαμα-Αμινοβουτυρικό Οξύ)

Ο GABA αποτελεί τον κύριο ανασταλτικό νευροδιαβιβαστή στους ανθρώπους. Μειώνει τη διέγερση των νευρώνων στις περισσότερες περιοχές του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και εμποδίζει τα ερεθίσματα ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Τα χαμηλά επίπεδα GABA έχουν συσχετιστεί με αγχώδεις διαταραχές, ΔΕΠ (Διαταραχή έλλειψης προσοχής) και επιληψία.

Ντοπαμίνη

Η ντοπαμίνη παίζει σημαντικό ρόλο στη διέγερση, τα κίνητρα, θετικές ενισχύσεις συμπεριφορών και την αντίληψη της ανταμοιβής. Τα ναρκωτικά όπως η κοκαϊνη και η αμφεταμίνη λειτουργούν αυξάνοντας προσωρινά την απελευθέρωση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Τα χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης έχουν συσχετιστεί με την κατάθλιψη, τον εθισμό και την έλλειψη κινήτρων.

Ακετυλοχολίνη

Αποτελεί το νευροδιαβιβαστή που «γεννά» την εγρήγορση καθώς ξυπνάμε. Επίσης ρυθμίζει τα επίπεδα συγκέντρωσής μας, τις ικανότητες εκμάθησης και τη μνήμη.Τα προβλήματα μνήμης που δημιουργούνται από διάφορες ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ σχετίζονται με βλάβες στο εγκεφαλικό σύστημα ακετυλοχολίνης.

Σεροτονίνη

Αποτελεί μονοαμινικό νευροδιαβιβαστή που βρίσκεται πρωταρχικά στο εντερικό σύστημα. Δρα στο νευρικό σύστημα ως ρυθμιστής του ύπνου,της όρεξης και της διάθεσης. Θεωρείται ο νούμερο ένα δότης ευτυχίας και συναισθημάτων ευδαιμονίας και ρυθμίζεται από διάφορους τύπους φαρμακολογικών αντικαταθλιπτικών.

Η Βιοσύνθεση των Νευροδιαβιβαστών

Οι νευροδιαβιβαστές παράγονται ενδογενώς (μέσα στο σώμα)από προκαταρκτικά αμινοξέα και άλλα θρεπτικά συστατικά. Αυτά τα αμινοξέα είναι αναγκαία για την υγεία μας και δε μπορούν να παραχθούν ευθέως από το σώμα μας. Άρα αν η δίαιτα κάποιου παρουσιάζει έλλειψη στα αμινοξέα που απαιτούνται για τη σύνθεση ενός δεδομένου νευροδιαβιβαστή, θα παρουσιαστεί έλλειψη εκεί ακριβώς.

Πως παράγονται οι τέσσερις κύριοι νευροδιαβιβαστές;

Ο GABA παράγεται στον εγκέφαλο από τη γλουταμάτη (glutamate) μέσω του ενζύμου glutamate decarboxylase . Με τη σειρά της η γλουταμάτη παράγεται από το αμινοξύ L-glutamine (γλουταμίνη).

Η ντοπαμίνη παράγεται στον εγκέφαλο από το L-DOPA χρησιμοποιώντας το ένζυμο aromatic amino acid decarboxylase. Το συγκεκριμένο ένζυμο παράγεται από το μη αναγκαίο αμινοξύ L-Tyrosine μέσω της χρήσης του ενζύμου τυροζίνης υδροξυλάσης. Με τη σειρά της η L-Tyrosine παράγεται από το αναγκαίο αμινοξύ L-Phenyalanine χρησιμοποιώντας το ένζυμο phenylalanine hydroxylase.

Η ακετυλοχολίνη παράγεται στον εγκέφαλο από τη βιταμίνη χολίνη χρησιμοποιώντας το ένζυμο choline acetyltransferase.

Η σεροτονίνη παράγεται στον εγκέφαλο από το 5-HTP (5-υδροξυτρυπταμίνη) χρησιμοποιώντας το ένζυμο aromatic amino acid decarboxylase. Το συγκεκριμένο ένζυμο παράγεται από το αναγκαίο αμινοξύ L-Tryptophan χρησιμοποιώντας το ένζυμο tryptophan hydroxylase.

Αύξηση Παραγωγής Νευροδιαβιβαστών

Η άυξηση της πρόσληψης προκαταρκτικών νευροδιαβιβαστών αποτελεί ένα τρόπο αύξησης των επιπέδων των νευροδιαβιβαστών, αλλά πολλές από αυτές τις μετατροπές απαιτούν και άλλους παράγοντες που θα συντρέχουν όπως το pyridoxal phosphate (η ενεργή μορφή της βιταμίνης B6), το folate (βιταμίνη Β9), το methycobalamin (βιταμίνη Β12) και το S-Adenosyl methionine (SAM-e). Αυτοί οι παράγοντες είναι εξίσου σημαντικοί για τη βιοσύνθεση των νευροδιαβιβαστών όσο είναι και οι προκαταρτικοί νευροδιαβιβαστές. Δεν υπάρχει νόημα στην υπερ-πρόσληψη αμινοξέων αν το σώμα δε μπορεί να τα μετατρέψει σε αντίστοιχους νευροδιαβιβαστές.

Βιταμίνες

Η βιταμίνη Β5 (Παντοθενικό οξύ) απαιτείται για τη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και για τη μετατροπή θρεπτικών συστατικών στα φαγητά σε ενέργεια. Επίσης είναι αναγκαία για τη μετατροπή χολίνης σε ακετυλοχολίνη.

Η βιταμίνη Β6 αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα που συντελεί στη βιοσύνθεση σεροτονίνης, ντοπαμίνης, επινεφρίνης, νορεπινεφρίνης, GABA και ισταμίνης.Υπάρχουν πολλές μορφές Β6 αλλά η μόνη ενεργή μορφή είναι  Pyridoxal 5′-phosphate (PLP / P-5-P). Άλλες μορφές της μετατρέπονται εύκολα σε P-5-P αν οργανισμός διαθέτει επαρκή επίπεδα βιταμίνης Β2 (niacin).

Οι βιταμίνες Β9 και Β12 είναι σημαντικές για τη διαδικασία μεθυλιοποίησης και τη παραγωγή διάφορων νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη και η μελατονίνη. Συνδυαστικά αυτά τα στοιχεία βοηθούν στη παραγωγή SAM-e, το οποίο αποτελεί πρωταρχικό δότη μεθυλίου του σώματος.

Η βιταμίνη C αποτελεί καθοριστικό βοηθητικό παράγοντα για τη μετατροπή νορεπινεφρίνης (ακόμα ένας σημαντικός νευροδιαβιβαστής που έχει να κάνει με την εγρήγορση, τη διέγερση και τη συγκέντρωση) από τη ντοπαμίνη.

Η βιοσύνθεση των νευροδιαβιβαστών μπορεί απλά να αυξηθεί με την αύξηση πρόσληψης των αντίστοιχων προκαταρκτικών νευροδιαβιβαστών και των βοηθητικών παραγόντων. Όμως υπάρχουν πολλές άλλες μέθοδοι για την αύξηση των ενδογενών συγκεντρώσεών τους στις οποίες περιλαμβάνονται οι χρήσεις ανταγωνιστών, νευροδιαμορφωτών, αναστολέων επαναπρόσληψης και άλλων μεταβολικών αναστολέων.

Αγωνιστές υποδοχέων

Ο αγωνιστής αποτελεί χημικό που προσδένεται σε ένα αντίστοιχο υποδοχέα νευροδιαβιβαστή, προξενώντας τη δημιουργία μιας απόκρισης. Αυτομάτως όλοι οι νευροδιαβιαστές είναι αγωνιστές για τους ίδιους τους υποδοχείς τους. Άρα η σεροτονίνη αποτελεί αγωνιστή των υποδοχέων σεροτονίνης.
Υπάρχουν όμως και πολλοί εξωγενείς αγωνιστές με τη μορφή βοτάνων, τροφών και φαρμάκων. Για παράδειγμα η μορφίνη αποτελεί πλήρη ανταγωνιστή των υποδοχέων μ-opioid. Μιμείται τις ενδογενείς ενδορφίνες μας. Οι περισσότεροι φυσικοί αγωνιστές είναι μόνο εν μέρει αγωνιστές παρουσιάζοντας εν μέρει αποτελεσματικότητα σε κάποιον υποδοχέα.

Κάθε σύστημα νευροδιαβιβαστών ανταποκρίνεται σε κάποια εξωγενή στοιχεία που μπορούν να δράσουν ως αγωνιστές υποδοχέων. Πολλά από αυτά τα πολύ αποτελεσματικά συστατικά είναι φάρμακα ή ουσίες για “ψυχαγωγική” χρήση, αλλά υπάρχουν και πολλοί φυσικοί, πιο ήπιοι και ασφαλείς αγωνιστές. Αυτές οι ουσίες εντοπίζονται σε διάφορα βότανα και φυτά και που χρησιμοποιούνται για αιώνες ή ακόμα και για χιλιετίες από την ανθρωπότητα. Οι περισσότερες είναι αγωνιστές των υποδοχέων GABA οπότε τείνουν να χαλαρώνουν το νου και το σώμα και να βελτιώνουν την κοινωνικότητα. Όμως υπάρχουν και άλλα φυτά που λειτουργούν ως αγωνιστές της σεροτονίνης, της ακετυλοχολίνης ή της ντοπαμίνης με “υγιή” και πολύ πιο ασφαλή “μοτίβα” συγκριτικά με τις χημικές ουσίες.

Ας διαβάσουμε ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από το βιβλίο του Andrew Well “From Chocolate To Morphine: Everything You Need to Know About Mind-Altering Drugs”:

“Οι σχέσεις που σχηματίζουν οι άνθρωποι με τα φυτά είναι διαφορετικές από αυτές που σχηματίζουν με τις λευκές σκόνες. Οι μη επεξεργασμένες φυτικές ουσίες τείνουν να είναι λιγότερο τοξικές και οι χρήστες τους τείνουν να σχηματίζουν πιο υγιείς σχέσεις μαζί τους μακροπρόθεσμα. Ένας λόγος για αυτή τη διαφορά είναι ότι τα φυτά εμπεριέχουν τις δραστικές ουσίες τους αραιωμένες με αδρανές φυτικό υλικό. Τα ψυχοδραστικά φυτά συνήθως εμπεριέχουν <5% μιας δραστικής ουσίας. Από την άλλη οι επεξεργασμένες φυτικές ουσίες μπορεί να είναι μέχρι και 100% καθαρές.

….Πολλά άλλα στοιχεία των ψυχοδραστικών φυτών – ένα φυτό μπορεί να εμπεριέχει 20 ή περισσότερες δραστικές ουσίες – μπορεί να έχουν θετικές επιδρ΄άσεις στις πρωταρχικές ψυχοδραστικές ουσίες τους κάνοντας τες πιο ασφαλείες ή μειώνοντας αρνητικές επιδράσεις που μπορεί να έχουν στο ανθρώπινο σώμα. Αυτοί οι φυσικοί παράγοντες ρύθμισης και ασφάλειας χάνονται όταν οι δραστικές ουσίες ενός ψυχοδραστικού φυτού απομονώνονται χημικά. Οι φυσικές φυτικές ουσίες στην ολοκληρωμένη μορφή τους είναι οι πιο ασφαλείς και έχουν το χαμηλότερο δυνητικό κατάχρησης. Για τους ανθρώπους που επιλέγουν να λαμβάνουν ουσίες σε ψυχαγωγικό ή σε άλλο πλαίσιο, είναι συνετό να τις χρησιμοποιούν στις φυσικές φυτικές μορφές τους ώστε να αποφεύγουν τα προβλήματα.”

Ας αναφέρουμε συνοπτικά κάποια παραδείγματα αγωνιστών υποδοχέων:

• Η ρίζα της βαλεριάνας περιέχει ένα αλκαλοειδές που αποκαλείται βαλεριανικό οξύ, το οποίο αποτελεί ανάλογο και αγωνιστή των GABA υποδοχέων.
• Η πασιφλώρα περιέχει ένα φλαβινοειδές που αποκαλείται χρυσίνη, το οποίο είναι αγωνιστής των GABA-βενζοδιαπινών υποδοχέων.
• Άλλοι αγωνιστές των GABA υποδοχέων είναι η αιθανόλη (αλκοόλ) και η καβαλακτόνη (που βρίσκεται στο Kava kava).
• Επίσης υπάρχει ένας πάρα πολύ αποτελεσματικός αγωνιστής των υποδοχέων ακετυλοχολίνης, η νικοτίνη. Μάλιστα, μια κατηγορία υποδοχέων ακετυλοχολίνης αποκαλείται νικοτινικοί υποδοχείς ακετυλοχολίνης.

Αυξορυθμιστές

Η αυξορύθμιση αποτελεί την άυξηση του αριθμού των υποδοχέων ή την αύξηση της πυκνότητας των υποδοχέων προς ένα νευροδιαβιβαστή. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η ευαισθησία των νευρώνων στον αντίστοιχο νευροδιαβιβαστή αυξάνεται μέσω της διαδικασίας της αυξορύθμισης. Η αυξορύθμιση μπορεί να αυξήσει δραστικά την αποτελεσματικότητα των νευροδιαβιβαστών, αποτελεί όμως πολύπλοκο θέμα. Ενώ πολλά στοιχεία που ανταγωνίζονται (εμποδίζουν) τους υποδοχείς έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της πυκνότητας των υποδοχέων, οι επιδράσεις είναι προσωρινές και συνοδεύονται από πολλές παρενέργειες. Υπάρχουν μόνο τρεις πραγματικοί, αποτελεσματικοί και μακροπρόθεσμοι αυξορυθμιστές νευροδιαβιβαστών και αυτοί είναι η διατροφή, η άσκηση (και η ξεκούραση) και η απόκτηση εμπειριών με ουσία και νόημα! Η σημασία τους είναι μεγαλύτερη από οποιοδήποτε συμπλήρωμα.

Αναστολείς ενζύμων

Οι αναστολείς ενζύμων αποτελούν μόρια που δένονται σε ένα ένζυμο και μειώνουν τη δραστηριότητά του. Αφού τα ένζυμα ευθύνονται για το μεταβολισμό των νευροδιαβιβαστών, οι αναστολείς ενζύμων μειώνουν το ρυθμό με τον οποίο οι νευροδιαβιβαστές διασπώνται και μετατρέπονται.

Παραδείγματα αναστολέων ενζύμων:

• Οι αναστολείς τρανσαμινάνσης GABA καθυστερούν το μεταβολισμό των GABA νευροδιαβιβαστών. Το μελισσόχορτο αποτελεί τέτοιο παράδειγμα.
• Οι αναστολείς μονοαμινικής οξειδάσης Β (maoi-B) καθυστερούν το μεταβολισμό της τρυπταμίνης και της ντοπαμίνης. Τέτοιοι αναστολείς είναι η ρίζα γλυκόριζας και το τζίνγκο μπιλόμπα.
• Οι αναστολείς μονοαμινικής οξειδάσης Α (maoi-A) καθυστερούν το μεταβολισμό της σεροτονίνης, της μελατονίνης, της ντοπαμίνης και της τρυπταμίνης. Τέτοιοι αναστολείς είναι τα αλκαλοειδή χαρμαλών (Syrian Rue, Banisteriopsis Caapi και άλλα φυτά) και ο κουρκουμάς.
• Αντίστοιχα οι αναστολείς ακετυλοχολίνης επιβραδύνουν το μεταβολισμό της ακετυλοχολίνης. Τέτοιου είδους αναστολείς είναι η Hyperzine A και η καφεϊνη.

Κατακλείδα

Εν κατακλείδι, υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι της αύξησης αποτελεσματικότητας των συστημάτων των νευροδιαβιβαστών. Πάνω από όλα, είναι καλό να έχετε στο νου σας ότι οποιοδήποτε συμπλήρωμα/άλλο φυτικό προϊόν δεν θα πρέπει να λαμβάνεται ως υποκατάσταστο ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Πάντα να θεωρείτε ότι η πιο αποτελεσματική μέθοδος θα είναι η διατροφή σας στο σύνολό της. Τα υγιή λιπαρά και πολλά λαχανικά θα παρέχουν στο σώμα σας ότι χρειάζεται για τη διατήρηση της νευροχημείας σας σε καλά επίπεδα. Από την άλλη η ζάχαρη, η υπερβολική κατανάλωση καφείνης και τα επεξεργασμένα φαγητά θα έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.

Τα συμπληρώματα είναι απαραίτητα για τους ανθρώπους που έχουν κάποιου είδους έλλειψη ή θέλουν να ωθήσουν τα συστήματα νευροδιαβιβαστών τους σε υψηλότερα επίπεδα. Μπορούν να κάνουν πραγματικά τη διαφορά σε κάθε χρήσιμο τομέα της ζωής σας, από τη συγκέντρωση και τη διάθεση μέχρι τη μνήμη σας όταν λαμβάνονται σωστά. Όμως είναι ακριβώς αυτό που λέει η λέξη: συμπληρώματα. Θυμηθείτε: Υπάρχουν μόνο τρεις πραγματικοί, αποτελεσματικοί και μακροπρόθεσμοι αυξορυθμιστές νευροδιαβιβαστών και αυτοί είναι η διατροφή, η άσκηση (και η ξεκούραση) και η απόκτηση εμπειριών με ουσία και νόημα! Η σημασία τους είναι μεγαλύτερη από οποιοδήποτε συμπλήρωμα.